Desi Ironman

रतन टाटा यांच्यानंतर टाटा उद्योगसमूहाचे चार वर्षांपूर्वी निवडले गेलेले उत्तराधिकारी सायरस मिस्त्री यांची नुकतीच अध्यक्षपदावरून तडकाफडकी गच्छंती करण्यात आली. त्यावरून सध्या आरोप-प्रत्यारोपांचे रणकंदन सुरू आहे. टाटा समूहाचा आजवरचा आदर्श, मूल्याधिष्ठित कारभार आणि नावलौकिक याला हे खचितच साजेसे नाही. मोरारजी देसाई पंतप्रधान असतानाची ही गोष्ट. त्यांचे आणि जेआरडी टाटा यांचे संबंध कधीच सौहार्दाचे नव्हते. पन्नासच्या दशकात मोरारजी मुंबईत संयुक्त प्रांताचे मुख्यमंत्री असताना जेआरडींच्या वीज कंपनी प्रयत्नांना त्यांचा विरोध होता. मुंबईला विजेची गरज नाही, असं देसाई यांनी टाटांना सुनावलं होतं. मोरारजी केंद्रीय अर्थमंत्रीही होते. तो लायसन राजचा काळ. सरकार ज्यात त्यात नाक खुपसायचं. त्यावेळी टाटा स्टीलला- म्हणजे तेव्हाची टिस्को- समभाग बाजारात आणायचे होते. तर त्याची किंमत किती असावी, हेसुद्धा मोरारजी देसाई यांनाच ठरवायचं होतं. त्यावरनंही त्यांनी जेआरडी टाटांची कोंडी केली. आणि पुढे पंतप्रधान झाल्यावर देसाई यांनी जेआरडींना टाटा मूलभूत संशोधन संस्था (टी. आय. एफ. आर.), अणुऊर्जा आयोग अशा सगळ्याच संस्थां...

अर्थशास्त्राच्या ‘नोबेल’चे यंदाचे मानकरी अँगस डेटन यांनी, भारतासारख्या देशातील वाढत्या गरिबीसाठी आíथक सुधारणांना जबाबदार धरणाऱ्यांचा युक्तिवाद त्यांच्याच गळ्यात तर घातलाच. पण त्याचबरोबर गरिबी झपाटय़ाने दूर झाल्याचे सरकारचे दावे किती फसवे आहेत, हेही दाखवून दिले.. ‘भारतीय सर्वसाधारणपणे फार उंच नसतात याचे कारण त्यांच्या जनुकांत नाही तर एकंदरच असलेल्या कुपोषणामध्ये आहे’, ‘व्यक्तीची उंची ही त्याच्या लहानपणी झालेल्या योग्य पोषणाची निदर्शक आहे’, ‘जे वृद्ध एकत्र कुटुंबात १८ वर्षांपेक्षा कमी तरुणांसमवेत राहतात त्यांना अधिक मनस्तापास तोंड द्यावे लागते’, ‘सरकारी आíथक धोरण आखणे तज्ज्ञांच्या ज्ञानापेक्षा लोकांच्या गरजांवर आधारित हवे’, ‘श्रीमंत देशांकडून गरीब देशांना दिल्या जाणाऱ्या मदतीमुळे उपायापेक्षा अपायच अधिक होतो..’, ‘ज्या व्यवस्थेत संपत्तीनिर्मितीचे नियंत्रण मूठभर लोकांच्या हाती असते त्या व्यवस्थेत श्रीमंत आणि गरीब यांच्यातील दरी मोठय़ा प्रमाणावर वाढते..’ प्रथमदर्शनी ही सर्व निरीक्षणे कोणा एका समाजाभ्यासकाची वा ललित लेखकाची आहेत, असा समज झाल्यास काही गर नाही. परंतु ही सर्व ठोस मते सखोल अ...

The Tata brand’s distinction is the trust of society earned by the values by which the Tata group and its companies operate “The Tata Trusts regret the trust deficit between the (former) Chairman of the Tata Group and the Trusts,” a spokesperson of the trust said after the group’s board unceremoniously fired the chairman. If there is one word that describes the character of the Tata group and the Tata brand, it is “trust”. The Tata group has a unique structure in which 66% of shares in the group’s holding company, Tata Sons Ltd, are owned by charitable trusts. The profits of the group’s companies enable the trusts to address wider societal issues. The Tata brand’s distinction is the trust of society earned by the values by which the Tata group and its companies operate. The Tata group earned this trust by consistency in its values through good and difficult times. The remarkable trust of Indians in the Tata brand and its values 50 years ago saved me from a lot of embarrassm...

सिग्नलच्या पलीकडे मोठ्या अलिशान दुकानांची रांग होती. दुकानांच्या स्वच्छ चकचकीत काचांवरून पावसाचं पाणी ओघळून वाहत होतं. दुकानातले दिवे, माणसं, कपडे, समान, बिंदी सगळी चकचकीत दुनिया पाण्याबरोबर वाहून जातेय असं वाटत होतं. दुकानाच्या दरवाजात महानगरपालिकेने कित्येक वेळा अतिक्रमण कारवाई करून, काढून टाकलेले छत होतं. अवेळी पावसानं घात केलेले काही जण तिथे खो ळंबून थांबले होते. “पाऊस भी धरून राहिलाय… मीबी जाऊ का तिकडं?”, चकचकीत दुकानाबाहेरच्या छताकडे बघत बिंदीने विचार केला. “पर ह्यो दुकानदार बोलला तर? मागं अशीच थांबल्ये तर एक दुकानदार वसकन अंगावर आला. काय काय ऐकीवलंन मला! मला बाहेर उभी पाहून, ह्यांचं कष्टम्बर य्येत न्हाईत म्हणे. जाऊ दे न राईलं…” मनातला विचार झटकून बिंदी तशीच अवघडून उभी राहिली. अंग थोडं भिजलंच होतं. थंडी वाजत होती. चौकाच्या टोकाला एक चहाची हातगाडी उभी होती. हातगाडीला हातगाडीवाल्यानं, हातगाडीच्या छपराला दोन्ही बाजूला दोन काठ्या व त्यावर ताडपत्री टाकून ते अजून वाढवलं होतं. त्याला अतिक्रमणवाल्यांची त्याला भीती नव्हती. गिर्हाईक ताडपत्रीखाली उभे राहून चहा पीत होते. चहाबरोबर क...

हल्ली असं एक म्हणायची प्रथा रूढ झालीये.. लोकांना अलीकडे वाचायलाच आवडत नाही, म्हणे. आणि किंडलवगरे प्रकार आल्यापासून तर पुस्तकांची विक्रीच होत नाही. पण हे वास्तव नाही हे दाखवून देणारी काही ठिकाणं आजही आहेत.. न्यूयॉर्कला जेव्हा केव्हा जायला मिळतं तेव्हा तिथं भेट द्यायच्या यादीत एक नाव सर्वप्रथम असतं. स्ट्रँड बुक स्टोअर. त्या महानगराची आकर्षणं अनेक आहेत. स्ट्रँडचं पुस्तक दुकान हे त्या अनेकांमधल्या पहिल्या काहींतलं. अगदी भर मॅनहटनला ब्रॉडवेच्या रस्त्यावर हे दुकान आहे. रस्त्याच्या कोपऱ्यावरती. इंग्रजीतल्या एल अक्षरासारखा हा कोपरा पसरलाय. या दुकानाचं आकर्षण फक्त दुकान हे नाही. तर दुकानाचा एल अक्षरात पसरलेला पदपथसुद्धा तितकाच आकर्षक आहे. पुस्तकप्रेमींच्या जगात या पदपथाचं महत्त्व अनन्यसाधारण. कारण पुस्तकं तिथूनच भेटायला सुरुवात होते. एक डॉलर, दोन डॉलर ते पाच डॉलर अशा दराच्या चिठ्ठय़ा दोन दोन फुटी कपाटांवर तिथं लावलेल्या असतात. म्हणजे त्यातलं कोणतंही पुस्तक एक डॉलरला वगरे असं. आणि ही फडताळं सर्व बाजूंनी फिरणारी. चारही बाजूंनी त्याला पुस्तकं लगडलेली. जुनी. त...